7.2.10.1 (2) Inleiding

Dit hoofdstuk beschrijft de problematiek van personen, die in de praktijk moeite hebben met het functioneren in (complexe) luistersituaties, ondanks normale gehoordrempels. Tegenwoordig spreekt men bij deze personen van onverklaarde luisterproblemen, voorheen werd hun problematiek benoemd als auditieve verwerkingsproblemen (AVP) of centraal auditieve stoornissen (in het Engels: (Central) Auditory Processing Disorder, (C)APD). De reden voor deze wijziging in terminologie komt vanuit een gebrek aan wetenschappelijk bewijs dat auditieve verwerkingsproblemen beschouwd kunnen worden als een aparte klinische stoornis . Tot op heden is er geen uniek symptoom gevonden dat alleen toe te schrijven is aan auditieve verwerkingsproblematiek. Uit de literatuur blijkt dat kinderen met de aanvankelijke diagnose ‘auditieve verwerkingsproblemen’ niet alleen moeite hebben met auditieve vaardigheden, maar ook met visuele, cognitieve, mondelinge en schriftelijke vaardigheden  .

Bovenstaande wil niet zeggen dat kinderen, die bij een Audiologisch Centrum of een logopedische praktijk worden aangemeld met onverklaarde luisterproblemen, geen problemen ervaren. De problemen zijn echter niet specifiek voor de auditieve modaliteit. Brede diagnostiek, die naast auditieve vaardigheden ook andere vaardigheden (taal, intelligentie, aandacht) in kaart brengt, is hierbij aanbevolen.

Sinds de verschijning van het ‘Dutch Position Statement Kinderen met Luisterproblemen’ in 2017 wordt in Nederland voor deze doelgroep de term (onverklaarde) luisterproblemen verkozen boven de term auditieve verwerkingsproblemen .  Doel van het position statement is het verkrijgen van een uniforme werkwijze bij de zorg aan deze kinderen. Ten behoeve van het mede onderbouwen met behulp van gegevens uit de praktijk (naast de wetenschap) en het zorgvuldig kunnen implementeren van de resultaten werden de professionals uit de AC’s zoveel mogelijk betrokken bij de totstandkoming van het document. Hierdoor is het position statement gebaseerd op zowel wetenschappelijk bewijs als evidence uit de praktijk van de audiologische centra.

7.2.10.2 (2) Afbakening en definitie

De ‘auditieve verwerking’ is een moeilijk af te bakenen proces, dat ervoor zorgt dat het (gehoorde) auditieve signaal omgezet wordt tot een betekenisvolle boodschap. Zowel de afbakening tussen ‘centrale’ en ‘perifere’ verwerking als tussen auditieve en cognitieve verwerking is diffuus; bij het luisteren spelen, naast de auditieve factoren, ook niet-auditieve factoren een rol (zie ook fig.1).

Figuur 1: het proces van horen en verstaan wordt beïnvloed door vele factoren, die niet auditief zijn; vertaald uit: .

Een eenduidige, algemeen geaccepteerde definitie van onverklaarde luisterproblemen (of zoals voorheen genoemd: auditieve verwerkingsproblemen) is niet beschikbaar, evenmin als een algemeen geaccepteerde gouden standaard om deze problemen te onderzoeken. Met de term onverklaarde luisterproblemen wordt meer de nadruk gelegd op de alledaagse ervaringen (nl. onverklaarde moeilijkheden in bepaalde luistersituaties) en minder op een tot nu toe niet bekende onderliggende stoornis. Hiermee wordt ook aangesloten op een internationale trend om te spreken over ‘Listening Difficulties’ in plaats van ‘Auditory Processing Disorder’ .

Het belangrijkste aanknopingspunt (‘houvast’) bij de beoordeling van de vraag of er sprake is van een onverklaard luisterprobleem is de aanwezigheid van klachten over horen en verstaan, die niet verklaarbaar zijn vanuit het aanwezige of afwezige gehoorverlies. Personen met onverklaarde luisterproblemen hebben vooral veel problemen bij het uitvoeren van meer complexe – auditieve – taken, zoals het selecteren van signalen (spraak) te midden van andere storende signalen, het combineren en/of integreren van (spraak)signalen en het waarnemen of verwerken van vervormde signalen.

Definities van onverklaarde luisterproblemen in de literatuur hebben vele jaren van ontwikkeling doorgemaakt . Er lijkt wel consensus te bestaan over het feit, dat er personen bestaan met hoorproblemen, die niet verklaarbaar zijn vanuit een stoornis van het perifeer gehoororgaan. De problemen zijn niet gebonden aan een specifieke leeftijdscategorie (kinderen, volwassenen, ouderen) en vertonen veel overlap met (symptomen van) andere stoornissen in de ontwikkeling, waaronder die van aandacht stoornissen, taal, leren en lezen. Echter, over de (mogelijk) onderliggende stoornissen en de manier waarop deze dienen te worden vastgesteld heerst veel controverse.

7.10.3 (2) Kenmerken van luisterproblemen

Volgens de Britse vereniging van audiologie bestaan er drie categorieën van luisterproblemen:

1. Ontwikkelingsgerelateerde luisterproblemen
2. Verworven luisterproblemen (tgv neurologisch letsel)
3. Secundaire luisterproblemen.

Er is een internationale focus op de eerste categorie: ontwikkelingsgerelateerde luisterproblemen. Deze betreffen de kinderen met een normaal gehoor (volgens toonaudiometrie en spraakaudiometrie-”in stilte”) en geen andere etiologie of risicofactoren. Een deel van hen houdt de problemen mogelijk tot in de volwassen leeftijd. Deze categorie krijgt veel aandacht, vanwege de vermoedelijke relatie met leerproblemen op het gebied van taal en lezen.

Eén van de meest gerapporteerde kenmerken in de literatuur is het hebben van problemen met spraakverstaan in de aanwezigheid van achtergrondlawaai   . Volgens experts, werkzaam in diverse Nederlandse audiologische centra zijn de volgende symptomen kenmerkend voor kinderen met luisterproblemen:

• Moeite met het onthouden van mondelinge informatie;
• Slecht verstaan in rumoer, zonder problemen bij het verstaan in 1-op-1 situaties;
• Moeilijkheden met het lokaliseren van geluid;
• Slecht luisteren, veel navragen;
• Auditieve aandachtsproblemen.

Deze kenmerken zeggen niets over de mogelijke oorzaak van de luisterproblemen. Alle genoemde symptomen komen ook voor bij andere ontwikkelingsstoornissen, zoals een taalontwikkelingsstoornis (TOS), Dyslexie, AD(H)D en ASS. Vanwege deze grote overlap dient de diagnostiek multidisciplinair plaats te vinden.

7.10.4 (2) ICF-model als hulp bij holistische benadering

Bij de multidisciplinaire diagnostiek van onverklaarde luisterproblemen is het wenselijk om de aanwezige problemen grondig te beschrijven en een handelingsgerichte aanpak te hanteren  ,  zie de uitleg hierover elders in dit leerboek  en . Het ICF biedt een wetenschappelijke basis en gemeenschappelijke taal waarmee het functioneren van mensen en de eventuele problemen die mensen in het functioneren beperken, te beschrijven. Het ICF-model is een geschikt model om het functioneren van kinderen met luisterproblemen in kaart te brengen De luisterproblemen van het kind kunnen beschreven worden bij het ICF-domein ‘activiteiten en participatie’. Onverklaarde luisterproblemen passen in deze context beter bij het ICF-domein ‘functies’. Een uitgebreide toelichting is te vinden in het artikel van Neijenhuis, Dekelver & van Herel-de Frel (2016). .

Literatuur